مقدمه

در حال حاضر با افزایش روز افزون جمعیت کره زمین، نه تنها به زمین های کشاورزی بیشتر  برای تامین غذای بشر ، بلکه به افزایش عملکرد در واحد سطح نیز نیاز است. یکی از روش های افزایش عملکرد در مزارع کشاورزی بهینه کردن کارایی کودهای شیمیایی و مدیریت مصرف آب است. اما مسئله‌ای که در مورد کودهای شیمیایی وجود دارد، آسیب و خطراتی است که این مواد به خاک، گیاهان، انسان و محیط زیست وارد می‌کنند. بنابراین کاربرد کودهای با کیفیت عاری از مواد سرطان زا مثل فلزات سنگین (آرسنیک، جیوه، سرب و…) و نمک‌های مضر برای بافت خاک و گیاهان (کلر و سدیم)، بسیار اهمیت پیدا می‌کنند، زیرا سلامت انسان در گرو موادی است که از آن تغذیه می‌کند.

اهمیت تامین عناصر غذایی برای گیاهان

پیش از تامین نیاز غذای بشر توسط گیاهان، ابتدا باید به راهکارهای مطمئن برای تامین نیاز گیاهان به عناصر غذایی بیاندیشیم. تغذیه صحیح گیاه یکی از عوامل مهم در بهبود کمی و کیفی محصول به شمار می‌آید. در تغذیه گیاه نه تنها باید هر عنصر به اندازه کافی در دسترس گیاه قرار بگیرد بلکه ایجاد ت و رعایت تعادل عناصر غذایی از اهمیت زیادی برخوردار است. در شرایط عدم تعادل تغذیه ای، با اضافه کردن مقداری از یک عنصر غذایی، نه تنها افزایش عملکردی رخ نمی دهد، بلکه اختلالاتی در رشد گیاه و در نهایت افت عملکرد مطرح می شود. میزان نیاز گیاهان به عناصر غذایی بسیار متفاوت است، برخی مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم به مقادیر بیشتر و  برخی مانند آهن ، روی، مس و منگنز به مقادیر کمتری مورد نیاز است.لازم به ذکر است توجه به این میزان در برنامه‌های غذایی و سلامت گیاه بسیار حائز اهمیت است.

کلر ضروری یا مضر ؟

کلر یکی از عناصر ضروری گیاه در انجام فرآیندها متابولیسمی مانند فتوسنتز، تنظیم حرکت روزنه ها، نقل و انتقال عناصر دیگر مانند کلسیم، پتاسیم و منیزیم، فعال کردن آنزیم ها و مقابله با عوامل بیماری زا است. اما به میزان خیلی کم و محدود مورد نیاز است. که اغلب توسط اتمسفر و بارندگی این نیاز تامین می شود . اما میزان بیش از  این مقدار نه تنها ضروری و لازم نخواهد بود، بلکه مضر و سمی نیز به حساب می آید.

 از آنجایی که کلر عنصری با بار منفی است و توسط پارتیکل های خاک جذب نمی شود، آزادانه در خاک وجود دارد و بسیار متحرک است. بنابراین به راحتی در آب حل می‌شود و موجب افزایش شاخص شوری در آب آبیاری می‌شود. به طور کلی اگر در یک لیتر آب بیشتر از  100-300 میلی گرم یون کلر وجود داشته باشد، میتواند باعث بروز شوری وسمیت برای گیاه شود.

میزان کلر در ترکیبات شیمیایی مختلف

کلر در ترکیب بسیاری از کودها وجود دارد. کلرید پتاسیم یک کود پرمصرف در کشاورزی است که این ترکیب شیمیایی در مقایسه با فرمول های دیگر پتاسیمی، بیشترین میزان (53%) از این عنصر را در اختیار گیاه قرار می‌دهد. اما در این ترکیب علاوه بر پتاسیم، عنصر کلر نیز  که به شدت برای سلامت خاک، گیاه و میکروارگانسیم ها مضر می‌باشد نیز به میزان 47% وجود دارد. کاربرد 500 کیلوگرم کود پتاسیم کلرید در یک هکتار برابر با وارد کردن 235 کلر به خاک است. به غیر از ترکیب پتاسیم کلرید، کودهای شیمیایی دیگری نیز مانند آمونیوم کلرید، کلسیم کلرید، منیزیم کلرید و….. می‌توانند حاوی این عنصر باشند و آسیب های جدی را به خاک وارد کند. (در جدول 1 میتوانید میزان عنصر کلر موجود در ترکیبات مختلف را مشاهده کنید)

جدول 1: میزان عنصر کلر موجود در ترکیبات مختلف

علائم سمیت و شوری کلر

تنش شوری و سمیت ناشی از کلر در گیاهان  با اختلال در فرآیندهای گیاهی و کاهش عملکرد همراه می‌شود. سمیت کلر  با نکروزه شدن و سختگی لب برگ ها اغلب در برگ های پیر نمایان می شود که در صورت افزایش میزان سمیت می تواند موجب ریزش برگ هانیز شود.(شکل 2 و 3)

شکل 2: علائم سمیت ناشی از کلر

شکل 3: علائم شوری ناشی از کلر

 افزایش شوری در خاک علاوه بر القای تنش برای گیاهان، روی فعالیت های میکروارگانسیم های خاک هم با کاهش رشد و تولید مثل آنها، تاثیر منفی و نامطلوبی دارد. که کاهش فعالیت و جمعیت آنها به طور غیر مستقیم اثرات نامطلوبی بر سلامت خاک و گیاه دارد.

کودهای آهن کلات شده پر مصرف در ایران

آهن در دسته عناصر ضروری برای گیاهان قرار دارد. زیرا، در بسیاری از فرآیندها و متابولیسم‌های گیاهی مانند فتوسنتز و تنفس سلولی نقش اساسی و مهم دارد. از این رو فراهم کردن مقادیر مناسبی از این عنصر برای اطمینان از رشد و سلامت گیاه بسیار حائز اهمیت است. کمبود آهن تقریبا در فعالیت تمام گیاهان اختلال ایجاد می‌کند، گیاهانی مانند درخت سیب، مرکبات، انگور، ذرت و برنج حساس‌تر هستند و عملکرد آن‌ها بیشتر تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

 کمبود آهن و عوارض ناشی از آن در سراسر دنیا، به خصوص در مناطقی با خاک‌های آهکی، آب و هوای خشک و نیمه خشک رخ می‌دهد (حدود 30% کره زمین) و گیاهان را تحت تاثیر قرار می‌دهد .دلیل این مشکل، عدم انحلال عنصر آهن در خاک‌هایی با pHهای بالا (7-8.5) خاک می‌باشد. بیشتر خاک های کشاورزی ایران نیز دارای خاکی قلیایی و نامناسب برای عنصر آهن است. به همین دلیل کشاورزان، سالانه مقادیر بسیار زیادی از کودهای آهن را استفاده می‌کنند. اما برخی از کودهای آهن رایج در بازار کیفیت بسیار پایینی دارند و نه تنها آهن مورد نیاز را رفع نمی کنند بلکه به دلیل وجود ناخالصی های فراوان بخصوص عنصر کلر به خاک و گیاه صدمه جدی وارد می کنند.

راهکار چیست؟

بنابراین برای آماده کردن غذای بشر باید عملکرد گیاهان با کمترین آسیب به بافت خاک، افزایش پیدا کند. و بهترین راه کاربرد اصولی و صحیح کودهای شیمیایی باکیفیت است. شرکت کشاورزی دارویی حسینی همواره با اهمیت دادن به سلامت انسان ها و گیاهان بهترین محصولات دنیا از بهترین برند ها را برای کشاورزان و مردم ایران زمین مهیا کرده است، اینبار نیز کود آهن Planto Ortoguard 5.3   را تحت برند پلنتو اسپانیا به بازار ایران وارد کرده است. ویژگی مهم دیگر این محصول عاری بودن آن از هر نوع ناخالصی به ویژه کلر است، که به هیچ وجه منجر به بروز  عوارض ناشی از سمیت کلر  پس از کاربرد روی محصولات نمی‌شود.

PLANTO ORTOGUARD 5.3:

آهن کلات شده با EDDHA

ایزومر ارتو-ارتو : 5.3

رنج پایداری در pH: 3-12

برخی منابع استفاده شده در این متن:

1. Leikam, D.F., R.E. Lamond and D.B. Mengel. 2003. Kansas State Univ. Ag. Exp. Station. MF-2586.
2. Ruiz Diaz, D.A. et al. 2012. Comm. in Soil Sci. and Plant Analysis. 43:2437- 2447.
3. Mengel, D.B. et al. 2009. Better Crops with Plant Food. Vol. 78:20-23.

4.Engel, R.E. and P.E. Fixen. 1994. Better Crops with Plant Food. 78:20-23.

5.Havlin, J.L. et al. 2005. Soil Fertility and Fertilizers. Pearson Prentice Hall. Upper Saddle River, NJ.

6.Lamond, R.E. and D.F. Leikam. 2002. Kansas State Univ. Ag. Exp. Station. MF-2570.

7. Chen Y and Barak P 1982 Iron nutrition of plants in calcareous soils. Adv. Agron. 35, 217-240.
8. Mortvedt J J 1991 Correcting iron deficiencies in annual and perennial plants: Present technologies and future prospects. Plant Soil 130, 273-279.

تهیه و تنظیم: بخش فنی شرکت کشاورزی دارویی حسینی