فرمون راهکاری مناسب در مدیریت تلفیقی آفات

گیاهان منبع غذایی انسان ها هستند و اگر آنها از بین روند، سلامت انسان نیز به خطر می افتد و  یکی از مشکلات اصلی  که کشاورزان با آن مواجه هستند، مبارزه با آفات و کنترل آنهاست. در هر سال 20-40 درصد محصولات کشاورزی توسط آفات از بین می‌روند و این خسارت هر سال بیشتر از سال قبل می‌شود. به گفته دانشمندان، گرم شدن کره زمین به مساعد شدن شرایط زندگی حشرات کمک می‌کند که منجر به افزایش خسارت به محصولات کشاورزی و انسان می‌شود. به گفته FAO به ازاء هر درجه گرم شدن کره زمین، میزان خسارت به  برخی محصولات مثل گندم، ذرت و برنج 10-25  درصد، افزایش پیدا می کند. پس کنترل و مبارزه با آفات بیش از پیش از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود.

انسان ها همیشه با روش های متفاوتی با حشرات مقابله می کردند تا مانع از بین رفتن محصولات خود گردند. با پیشرفت علم و فناوری انسان ها با استفاده از سموم شیمیایی حشرات زیادی را از بین بردند. اما حشرات هم برای بقا مانند سایر موجودات تلاش می‌کنند، و گروهی از آنها که مقاوم به حشره کش ها بودند، تکثیر یافتند تا جایی که کارایی سموم کاهش پیدا کرد و انسان مجبور به یافتن راه های جدیدتری شد. یکی از این راه ها استفاده از فرمونهای جنسی برای کنترل حشرات است. در ادامه به این که فرمون ها چه هستند و چه انواعی دارند، صحبت می کنیم.

حشرات نیز مانند موجودات دیگر با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند، راهکار این موجودات در برقراری ارتباط استفاده از پیام رسان های شیمیایی است. پیام رسان ها ممکن است بین افراد یک گونه مخابره شود که در این صورت آن را فرمون می‌گوییم و یا بین افراد گونه های مختلف انتقال یابد که به آن آللوکمیکال می‌گوییم.

فرمون سیگنالی شیمیایی بین افراد هر گونه وجود دارد که توسط آن حشرات آن گونه با یکدیگر ارتباط برقرار می‌‌کنند. اولین فرمون در سال 1959 توسط Adolf Butenandt و تیم او شناخته شده که یک فرمون جنسی ماده برای کرم بریشم (Bombyx mori) است. (شکل 1)

(Bombyx mori) (شکل 1)

امروزه از فرمون های مصنوعی برای کنترل آفات در باغات و مزارع استفاده می‌شود. و در حال حاضر شاهد کاربرد گسترده فرمون‌ها در برنامه مدیریت تلفیقی افات (IPM) هستیم. به طور کلی فرمون ها به دو دسته جنسی و غیر جنسی تقسیم می‌شوند. فرمون های جنسی توسط یک جنس (معمولا مونث) تولید می‌شود و توسط جنس مخالف جذب می‌شود که منجر به تغییراتی پیچیده در رفتار آن حشره مانند جفت یابی و جفت گیری می‌گردد. فرمون های غیر جنسی نیز از مواد غذایی مانند پروتئین ها ساخته شده اند که موجب جذب هر دو جنس به منظور تغذیه می‌گردنند.
از مهم ترین کاربردهای فرمون جنسی می‌توان به ردیابی و نظارت آفات (monitoring) برای مشخص کردن وجود یک گونه از آفت، تعیین زمان ظهور و ارزیابی نوسانات فصلی جمعیت ، ارزیابی میزان مقاومت نسبت به حشره کش ها اشاره کرد. هم چنین در روش جلب و شکار(attract & kill) هدف جلوگیری از خسارت آفت با گرفتن میزان قابل توجهی از جمعیت اولیه آفت قبل از جفت گیری و تخمگذاری یا تغذیه می باشد. موفقیت در این روش نیاز به یک ماده جلب کننده قوی و یک تله با کارایی بالا دارد.
فرمون های جنسی به طور مستقیم برای کنترل حشرات در روش های شکار انبوه(Mass trapping) و اخلال در جفت گیری (mating disruption) استفاده می‌شوند. در روش اخلال در جفت گیری، مقدار زیادی از فرمون های جنسی ماده در مزرعه پخش می‌شود تا از جفت یابی حشرات نر پیشگیری شود و نتوانند حشرات ماده را شناسایی و پیدا کنند. به دام اندازی و کاهش جمعیت در حالی که در روش شکار انبوه یا کنترل جمعیت آفات در زیر سطح زیان اقتصادی (Mass trapping) مقدار زیادی فرمون در جای خاصی برای از بین هر دو جنس از حشرات قرار داده می‌شود. این مکان باید جایی باشد که پس از جذب شدن حشرات و قرار گرفتن آنها در آن محل، بتوان آن را معدوم کرد و از بین برد. هم چنین برای تعیین زمان مبارزه شیمیایی با آفات پس از بدست آوردن پیک پرواز جمعیت آفت، این روش بسیار مناسب است.
کاربرد فرمون ها در کشاورزی با کاهش مصرف سموم همراه است. که این امر از آسیب ها و خطرات مواد شیمیایی به محیط زیست پیشگیری می‌کند.