مقدمه:

سیب Malus Spp از جمله درختان سردسیری معتدل و خزان کننده است که به خانواده گلسرخیان Rosaceae تعلق دارند. یکی از مهم ترین میوه های استراتژیک کشور می باشد که افزایش تولید کمی و کیفی آن انگیزه نیرومندی را برای شکوفایی اقتصاد کشور ایجاد می نماید. تولید سالانه سیب در جهان حدود 50 میلیون تن می باشد که سهم ایران 5 درصد، یعنی 2/5 میلیون تن در سال می باشد. درختان سیب 15 درصد کل سطح زیر کشت درختان میوه کشور را شامل می شوند که در این میان استان آذربایجان غربی از نظر باغات سیب مرکزیت داشته و کانون اصلی پرورش سیب در کشور می باشد. با توجه به افزایش تقاضای مشتریان برای مصرف میوه های سالم و بازارپسندی، تفکر کشاورزی پایدار منطبق با ملاحظات زیست محیطی در بین تولیدکنندگان از یک رشد بین المللی برخوردار بوده و استفاده از روش های نوین مدیریتی که منجر به تولید محصول سالم و با کیفیت در باغ های سیب می شوند، در حال گسترش است.

کیفیت محصول خوب به چه عواملی بستگی دارد؟

کیفیت یک کلمه با معانی متفاوت است و این مفهوم با عباراتی مانند اصالت، خاص بودن و تازگی محصول طنین انداز می شود (Musacchi and Serra, 2017). به طور کلی کیفیت میوه شامل گروه وسیعی از صفات بیرونی و درونی می شود. کیفیت خارجی میوه شامل رنگ، شکل، اندازه و عدم وجود عیب است، در حالی که کیفیت داخلی (تعیین کننده کیفیت خوردن) شامل طعم، بافت، عطر، ارزش غذایی، شیرینی، اسیدیته، ماندگاری و عدم وجود عیب است (Shewfelt, 1999). در ابتدا، مصرف کننده محصول را بر اساس ظاهر آن (رنگ، اندازه و شکل) و سپس با کیفیت خوردن آن قضاوت می کند، اگرچه دومی ممکن است تعیین کند که آیا مشتری دوباره محصول را خریداری خواهد کرد یا خیر (Vanoli and Buccheri, 2012).

تقریباً تمام خصوصیات تعیین کننده کیفیت سیب را می توان اندازه گیری یا طبقه بندی کرد. مصرف‌کنندگان سیب را بر اساس ظاهر آن (رنگ، اندازه، شکل، عدم وجود نقص) و سپس بر اساس خوردن آن ارزیابی می‌کنند. مصرف سیب عمیقا تشویق شده است و طیف گسترده ای از انواع مختلف در بازار رقابت می کنند، اما کیفیت غیرقابل انکار یک کالا با خرید مکرر مصرف کنندگان ثابت می شود.

عوامل محیطی و زراعی در تمام فصل رشد به شدت بر کیفیت نهایی سیب از جمله جنبه های تغذیه ای تأثیر می گذارد. دما و نور به تغییرات متعددی در کیفیت خارجی و داخلی سیب مانند رنگ بیش از حد قرمز و تجمع ماده خشک کمک می کند. بار محصول و تنک کردن می تواند تنظیمات فیزیولوژیکی را تعیین کند که به نفع تجمع ماده خشک در میوه است. آبیاری و تغذیه نیز می تواند رنگ بیش از حد و ترکیب شیمیایی گوشت را تغییر دهد.

استفاده از روش هايي كه باعث تسريع در اندازه، شکل و افزايش رنگ قرمز پوست بشوند، باعث برداشت زودتر و همچنين افزايش بازارپسندي و کیفیت، افزايش عمر انبارماني و كاهش ضايعات محصول مي گردد.

عوامل زراعی موثر بر کیفیت سیب

1.رقم مناسب

کیفیت به شدت با رقم مرتبط است و بسیاری از صفات کیفی ناشی از تنوع ژنتیکی است. یکی از موضوعات مهم در انتخاب رقم مناسب، حساسیت به آفتاب سوختگی است. بسیاری از مطالعات حساسیت بالای “گرنی اسمیت” و “جوناگلد” را گزارش کردند، در حالی که “فوجی”، “گلدن دلیشز”، “بریبرن” و “دلیسیوس” سطح متوسطی از حساسیت، و “کریپس پینک”، “ایدارد” و “توپاز” تحمل بیشتری دارند.

2.هرس تابستانه:

توسعه رنگ قرمز در سیب در نتیجه تشکیل رنگ دانه های قرمز آنتوسیانین می باشد. سنتز و تولید این رنگ دانه ها زمانی که اشعه های نور مستقیم به میوه برخورد می کند، صورت می گیرد. هرس تابستانه می تواند به شکل بسیار مفید و موثری جهت افزایش نفوذ نور به درون تاج مورد استفاده قرار گیرد و بنابراین سبب افزایش رنگ قرمز در واریته های کم رنگ گردد. علاوه بر بهبود رنگ، هرس تابستانه سبب افزایش محتوای کلسیم میوه نیز می گردد و بنابراین باعث کاهش وقوع ناهنجاری هایی از قبیل لکه تلخی در سیب می شود. شدت ضعف رنگ قرمز سیب در ارتباط با مقدار قند می باشد، لذا در مواردی که بار درخت بیش از حد زیاد باشد به علت تقلیل سهم هر میوه از قند، میوه رنگ خوبی نخواهد داشت. رنگ قرمز اساسا در حضور نور خورشید تشکیل می شود، نور خورشید باید مستقیما به میوه بتابد چرا که نور آبی و ماورابنفش که موجب تولید پیگمان آنتوسیانین می شوند نمی توانند از موانعی مانند مه، گرد و غبار و غیره به خوبی عبور کنند. از سوی دیگر فراوانی ازت در موقع رسیدن میوه موجب کدر شدن رنگ و نامرغوب شدن میوه می شود چرا که ازت زیاد موجب افزایش کلروفیل در میوه شده و از طرفی شاخ و برگ درختان را افزایش می دهد و لذا اکثریت میوه ها در سایه قرار می گیرند و نور کافی دریافت نمی کنند.

تاثیر عناصر غذایی بر کیفیت سیب:

1.کلسیم:

شاید مهم ترین عنصر معدنی باشد که در تعیین کیفیت میوه دخالت دارد. این عنصر موجب افزایش کیفیت و عمر انبارداری می گردد. افزایش مقادیر کلسیم دیواره سلولی به وسیله عمل تراوش سبب سفتی میوه می شود و به مقدار زیادی میوه را در مقابل میکروارگانیسم هایی که تلاش دارند با شکستن پکتین ها وارد میوه شوند محافظت می نمایند. وجود مقدار لازم این عنصر در گیاه سیب سبب جلوگیری و رفع عارضه لکه تلخی می گردد. همچنین موجب استحکام و سفتی بافت میوه، طعم عالی، عدم تغییر شکل و ریزش زود هنگام و در نهایت افزایش انبارمانی می گردد. مطالعات نشان مي دهد كه در سيب 700 ميلي گرم در ليتر كلسيم يك سطح بحراني است، يعني در مقايسه با ميوه هايي كه كلسيم آنها كمتر از 700 ميلي گرم در ليتر باشد، تركيدگي، پوسيدگي، فساد و سوختگي پوست به طور معني داري كاهش مي يابد (Harker and Halet, 1992).

2.فسفر

به عنوان جايگزين هورمون اتيلن عمل مي كند و باعث فعاليت آنزيم PAL مي شود بدون اينكه باعث رسيدگي و ساير تغييراتي كه توسط اتيلن انجام مي شود در داخل ميوه گردد، باعث افزايش سنتزآنتوسيانين و بهبود رنگ قرمز پوست مي گردد. Vandrell در سال 1995 گزارش كرد كه اتيلن به عنوان هورمون رسيدگي به صورت غير مستقيم سبب تغييراتي مي شود که منجر به فعاليت آنزيم PAL در نتيجه سنتز آنتوسيانين مي گردد. همچنين افزايش فسفر مي تواند باعث افزايش مقاومت لايه هاي چربي ديواره سلولي در برابر دماي پايين گردد و در نتيجه باعث كاهش نابساماني هاي فيزيولوژيكي مانند تخريب ديواره سلولي گردد.

3.پتاسیم

تقریبا در تمام فرآیندهای متابولیسمی گیاه نقش دارد و عمده نقش آن در فعل و انفعالات گیاهی است. بین تولید نشاسته و قند و مقدار پتاسیم رابطه مستقیمی وجود دارد به طوری که در شرایط کمبود پتاسیم، کربوهیدرات ها به علت عدم تبدیل به قند انباشته می شوند. پتاسیم فعالیت قندسازی را در گیاه افزایش داده و بدین ترتیب از عمل یخ زدن در داخل سلول های گیاهی تا حدود زیادی می کاهد به همین دلیل پتاسیم مقاومت گیاهان را به سرما و خشکی افزایش می دهد و باعث مساعد شدن متابولیسم ازت در گیاه می گردد. پتاسیم موجب افزایش آنتوسیانین شده و حتی اثرات منفی کودهای ازته را نیز می تواند خنثی نماید. بر اساس مطالعات، پتاسیم از طریق افزایش نمو میوه باعث تجمع رنگدانه آنتوسیانین و در نتیجه بهبود رنگ قرمز می گردد.

از دیگر وظایف پتاسیم به طور خلاصه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

در متابولیسم ازت و سنتز پروتئین ها نقش دارد؛ افزایش مقاومت گیاهان در برابر تنش های زیستی و غیر زیستی؛ افزایش طول عمر گل ها و افزایش خاصیت انبارداری؛ برای بزرگ شدن اندازه میوه امری ضروری است.

4.بور:

ترکیدگی میوه، تشکیل میوه های بد شکل، دل سیاهی و نقاط نکروزه در میوه های سیب، نیز از جمله عوامل منفی در بازارپسندی این محصول می باشد که با تغذیه مناسب با عنصر بور این عارضه ها برطرف می شوند. علت چوب پنبه ای شدن داخل سیب نیز بعلت کمبود بور می باشد.

مدیریت های موفق در عملکرد و کیفیت:

استفاده از تكنيك هرس تابستانه باعث افزايش نفوذ بهتر و بيشتر نور به داخل تاج درخت مي شود كه هر چه زودتر اين عمل انجام گردد ميوه ها زودتر در معرض نور مكمل كه اصلي ترين عامل مربوط به سنتز آنتوسيانين مي باشد، را دريافت مي نمايند و در نتيجه بهتر رنگ مي گيرند. همچنين به دليل كاهش رقابت بين رشد شاخه هاي فصل جاري با ميوه ها، باعث ورود مواد غذايي و از جمله كلسيم به داخل ميوه ها گرديد كه نهايتاً باعث افزايش ميزان سفتي بافت، مواد جامد محلول، ميزان رنگ قرمز پوست و كاهش حساسيت نسبت به نابساماني هاي فيزيولوژيك در ميوه در طول دوره انبارماني گرديد (اکبری و همکاران، 1392).

با هرس تابستانه در اثر حذف سرشاخه هاي در حال رشد كه محل هاي مهم مصرف كلسيم هستند رقابت جذب كلسيم در اندام هاي گياه را از بين مي برد و در نتيجه موجب افزايش انتقال كلسيم به درون ميوه مي شود. ويزلي و دوان ( 1990 ) گزارش كردند هرس تابستانه باعث كاهش لكه تلخي در ميوه هاي سيب مك اينتاش گرديد. در بررسي اثرات هرس تابستانه بر روي سيب رقم گالا در ارتباط با زمان هرس و درصد نفوذ نور بر كيفيت ميوه اعلام كرد هرس تابستانه باعث افزايش نفوذ بهتر نور به داخل تاج درخت و رنگ بهتر پوست ميوه گرديد.

استفاده از كود كلسيم دار، ميزان كلسيم در سيب و گلابي را به مقدار10  درصد نسبت به شاهد افزايش مي دهد و عوارض فيزيولوژيك شامل لکه تلخ (Bitter Pit)، سوختگی سطحی (Superfical) و قهوه ای شدن ناحیه برچه ها  (Core Flash) كاهش مي دهد (اکبری و همکاران، 1392). طباطبائي و ملكوتي (1381) نشان دادند كه با محلول پاشي كلريد كلسيم با غلظت 1 درصد همراه سيتوات در دو نوبت بر روي سيب رد دليشز، سفتي بافت ميوه را 15 درصد افزايش داد. در ضمن محلول پاشی تاثیر خیلی معنی دار در PH، مواد جامد محلول و وزن خشک دارد.

ليذا ( 2002 ) نشان داد محلول پاشي كود فسفات كلسيم در افزايش سفتي بافت، حفظ كيفيت و بازارپسندي وكاهش ضايعات انباري ميوه در طي نگهداري در سردخانه تاثیر بسزایی دارد.

پیشنهاد کشاورزی دارویی حسینی:

شرکت کشاورزی دارویی حسینی همواره با اهمیت دادن به سلامت انسان ها و گیاهان بهترین محصولات دنیا از بهترین برند ها را برای کشاورزان و مردم ایران زمین مهیا کرده است. بنابراین پیشنهاد کشاورزی دارویی حسینی برای افزایش کیفیت و بازارپسندی محصول سیب کودهایی چون

CalMax Ultra: عنصر کلسیم نقش کلیدی در ساختار سلولی و مکانیسم دفاعی درختان میوه ایجاد می کند. در این محصول ماده ای به نام Axm  وجود دارد که موجب حرکت یون کلسیم در بافت های جوان میشود در نتیجه میزان مصرف کودهای کلسیم کاهش یافته و احتمال بروز خسارات ناشی از کمبود نیز به حداقل می رسد.

Quad 14: یک سوسپانســیون حاوی کلســیم محلول در آب همراه با فســفیت پتاســیم و نیتروژن اســت. از آنجا که در این محصول فسفیت موجود اســت، جذب و اختلاط پذیری کلسیم در گیاه بهبود یافته اســت. امکس کواد 14 در شرایط تنش به ویژه خشکی از خسارات کمبود کلسیم پیشگیری نموده و با داشتن تعادلی از عناصر غذایی گیاه را به رشد بهینه هدایت میکند.

CaB 15:3: حاوی عناصری چون کلسیم و بور بوده و سبب افزایش استحکام بافت میوه، بالابردن عمر انبارمانی، پیشگیری از بیماری های فیزیولوژیک گیاه، رنگ گیری بهتر میوه می گردد.

منابع:

طباطبائي س. ملكوتي م. 1381 . نقش كلسيم بر روي كيفيت ميوه سيب در خاكه اي آهكي . مجله تحقيقات و آموزش كشاورزی. شماره 129. صفحه 68 – 61.

اکبری بیشه ح. بهرامی ح. 1392. بررسي اثرات هرس تابستانه و فسفات كلسيم بر بهبود رنگ، خصوصيات كيفي و انبارماني ميوه سيب در منطقه سميرم. نشریه علوم باغبانی (علوم و صنایع کشاورزی). صفحه 216 – 208.

Wesley R., and Duane W. 1990. Summer pruning affects yield and improvment fruit quality of McIntosh apples. Journal American Society Horticulture Science, 115(3):356-356

Harker F.R., and Hallet J.C. 1992. Physiological changes associated with development in firmness of apple fruit during cold storage. Horticulture Science, 27(12):1291-1294

Vendrell M. 1995. Differential effects of ethephon and senophos on color development of starking apple. Journal American Society for Horticulture Science, 121(4):746-750

Shewfelt, R.L., 1999. What is quality? Postharvest Biol. Technol. 15 (3), 197–200

Lizha G. H., Iwahori .S. 2002. Stimulation of ‘Fuji’ apple skin color by ethephon and phosphorus-calcium mixed compounds in relation to flavonoid synthesis. Scientia Horticulturae, 94:193–199

Vanoli, M., Buccheri, M., 2012. Overview of the methods for assessing harvest maturity. Stewart Postharvest Rev. 8 (1), 1–11

Musacchi S., and Serra S. 2017. Apple fruit quality: Overview on pre-harvest factors. Scientia Horticulturae. 234, 409-430