نقش طبيعت و منابع طبيعي در حيات اقتصادي و اجتماعي انسانها و اهميت ويژه آن در رابطه با كشاورزي و محيط زيست امري غيرقابل انكار است. مساله اي كه كشورهاي جهان با آن مواجه هستند تامين امنيت غذايي براي جمعيت در حال افزايش مي باشد. براي دستيابي به اين مهم كشورهاي جهان از شيوه هاي مختلفي استفاده مي كنند. براي مثال زمينهاي زراعي بيشتري را به زير كشت در مي آورند, از نهاده ها و سموم مختلف با منشاء شيميايي براي كنترل آفات و بيماريهاي نباتي و افزايش كميت محصول استفاده مي كنند. عمده اين رويه ها و شيوه ها موجب از بين رفتن منابع شده و در جهت ناپايداري اكوسيستم ها حركت مي كنند.

با مطرح شدن ديدگاه هاي توجه به محيط زيست و لزوم در پيش گرفتن سياستها و رويه هاي اصلاحي در زمينه حفاظت محيط زيست در بخش كشاورزي صحبت از نوع جديدي از كشاورز با عنوان كشاورزي جايگزين و كشاورز پايدار و كم نهاده است. در اين نوع كشاورزي سيستمهاي پايدار را جايگزين كشاورزي تخريب كننده منابع و محيط زيست مي گردد.

سناريوهاي توسعه كشاورزي در نيم قرن گذشته بر استفاده از نهاده هايي از قبيل كود شيميايي، سموم دفع آفات و علفكشهاي شيميايي به عنوان نهادههاي بيروني تاكيد داشته اند.  عنصر اساسي در كشاورزي پايدار استفاده بهينه از منابع دروني هر اكوسيستم مي باشد.

پايداري کلمه اي است که امروزه به طور گسترده اي در کليه محافل به منظور توصيف جهاني که در آن نظام هاي انساني و طبيعي تواما بتوانند تا آينده اي دور ادامه حيات دهند، به کار گرفته مي شود. خط مشي توسعه کشاورزي در طي نيم قرن گذشته بر استفاده از نهاده هايي از قبيل کود شيميايي، سموم دفع آفات و علف کش هاي شيميايي به عنوان نهادهاي بيروني تاکيد نموده است. مديريت تلفيقي آفات (IPM) يک رهيافت پايدار جهت مبارزه با آفات از طريق روش هاي بيولوژيک زراعي، فيزيکي، و شيميايي است که کمترين خطر را براي محيط زيست، سلامت انسان دارد در کشاورزي استفاده مي شود.

تعریف سازمان خواربار کشاورزی سازمان ملل متحده FAO  از مدیریت تلفیقی آفات این است : مدیریت تلفیقی آفات عبارت است از بررسی کلیدی فنون موجود برای مهار آفات و تلفیق اقدامات مناسب به منظور جلوگیری از رشد جمعیت آفات و نگه داشتن میزان مصرف سموم شیمیایی در حدی که توجیه اقتصادی داشته باشد و خطرات آن بر سلامتی انسان و محیط زیست به کمترین حد برسد و یا کاهش یابد.

عوامل متعددي از قبيل آفات بر توليد محـصولات كـشاورزي اثـر مـي گذارند . مبـارزه شيميايي عمده ترين روش مبارزه با آفات مي باشد. اثرات مستقيم و غير مـستقيم آفـت – كشها در مواد غذايي، ايجاد سرطان در انسان، آلودگي محيط زيست ، از هم گسيختگي اكوسيستمها و از ميـان رفـتن شكارچيان طبيعي آفات بروز مي كند.

از میان بیش از 1000000 گونه حشره شناخته شده در جهان 700 گونه حشره در مزارع و انبارها به تولیدات زراعی خسارت جدی وارد می کنند کاربرد غیر منطقی و غیر عقلایی آفت کش های سنتتیک در قرن بیستم سبب از بین رفتن دشمنان طبیعی و مفید ، آلودگی های زیست محیطی و مسمومیت کاربران در سر تاسر جهان شد . استفاده از تنها یک روش کنترل دارای خطراتی می باشد استفاده از روش کنترل تلفیقی با در نظر گرفتن موضوع آستانه خسارت اقتصادی در عین اینکه خسارت ناشی از آفات را محدود کی کند می توان حداقل خسارات زیست محیطی و خطرات احتمالی برای انسان و هزینه را نیز تامین کند. این سیستم روشی دینامیک و پویا است و می تواند با گذشت زمان کاستی های خود را اصلاح نماید.

هدف اصلی  در برنامه IPM   اجرای بهینه روش های کنترل آفات، درمان بیماری های گیاهی  و کنترل علف های هرز با جلوگیری از سمپاشی های بی رویه و غیر موثر توسط بهره برداران می باشد.

مراحل مختلف عملیات IPM   که منجر به کاربرد عوامل سازگار با محیط زیست و کاهش مصرف  بی رویه  سموم شیمیایی در درمان بیماری و آفات گیاهان می شود عبارتند از:

۱– عملیات پیش آگاهی ( به منظور پیشگیری از خسارت )

مدیریت پیشگیری  و  عدم خسارت حشرات زیانبار و بیماری ها  در محصولات کشاورزی  از اساسی ترین مسائل  در حوزه مدیریت تلفیقی آفات است . به این منظور از  روشهای پیش آگاهی در IPM  استفاده می شود :

۱-۱– نمونه برداری :

در عملیات مدیریت تلفیقی آفـات، نمونـه برداری اصلیترین پایه برنامه محسوب می شود.

در برنامه های نمونه گیری ما اهدافی را دنبال می کنیم

الف – تعیین وجود یا عدم وجود عوامل بیماری زا  و آفات

ب- تراکم جمعیت عوامل بیماری زا  و  آفات

ج -تعیین نوع توزیع جمعیت عوامل بیماری زا یا آفات ( شامل توزیع  یکنواخت، تجمعی و تصادفی )

د-  میزان زاد و ولد   و  مرگ و میر    عوامل بیماری زا یا آفات  

 ه-  ساختار سنی عوامل بیماری زا یا آفات  

اگر بخواهیم برنامه ریزی  مناسب برای کنترل و درمان داشته باشیم باید بررسی های کمی صورت گیرد و ما با عدد و رقم در رابطه با تراکم عوامل بیماریزا  و  آفت روبرو هستیم و برای پیدا کردن این اطلاعات کمی،  احتیاج به نمونه برداری می باشد.

۲-۱– ردیابی عوامل بیماریزا  و حشرات در زیستگاه ها :

ردیابی یکی از مهمترین مراحل در یک مدیریت تلفیقی آفت محسوب می شد. زیستگاه ها  باید به طور منظم هفتگـی یا هر دو هفته یکبار از نظر آلودگی به عوامل بیماریزا و حشرات زیانبار مورد بازدید قرار گیرند و تغییرات آنها بین بازدیدهای متـوالی بررسـی شود. هنگام بازدید از محیط اطراف، گیاهان مجاور ،میزان و مقدار زستگاه ، جنبه های دیگر محیطی مانند عمق آب و درجه شوری که در جمعیت آفت اثر می گذارند، یادداشت برداری شود. دانسـتن چرخـه  زنـدگی هـر عامل بیماریزا و  آفـت بهتـرین روش برای تعیین آسان ترین زمان مبارزه  و انتخاب بهترین مواد درمانی  برای گیاهان است.  ردیابی بایـدبه صورت منظم صورت گیرد یک لوپ دستی با بزرگ نمائی ۱۶- ۱۰ در تشـخیص کنـه هـا و پشـه هـا مفیـد اسـت.

وسایل دیگری مانند تله های چسبناک و غیر چسبناک نیز لازم است.  استفاده ازپارچه سـفید ، تـوری سـیمی مخصوص استفاده در آب ،اسپری  آفت کش و یا آسپیراتور برای  گرفتن  لارو یا بالغ بندپایان  کفایت می کند.

۳-۱– کاشت گیاهان تله در بین ردیفهای کشت :

در این روش  گیاهان خاصی را که میزبان  و جاذب اصلی آفات و بیماری ها محسوب می شوند به عنوان تله آفات   بین ردیفهای کشت  در سراسر باغ یا مزرعه می کارند تا آفت و بیماری   اول  به این گیاهان  حمله ور شوند و عملیات کنترلی روی این گیاهان انجام شود و جمعیت آفات به حداقل برسد . بـرای مثـال بعضی سوزنی برگان مشخص کننده یا نشانگر های خوبی برای رشد کنه های گیـاهی  هسـتند . گیاهـان تله  مـیتوانند بسته به محل، تعداد و تراکم گیاه درمنطقه تفاوت کند.

۴-۱– استفاده از جلب کننده ها در مدیریت تلفیقی کنترل آفات و بیماری ها :

فرومون‌ها مواد شیمیایی هستند که قادرند گیرندگان پیام را خارج از بدنِ تولید کننده پیام، ( حشرات و جانوران) تحریک کنند و بر رفتار آنها تأثیر بگذارند. فرومون‌های گوناگونی از جمله فرومون‌های هشدار دهنده، فرومون‌های جنسی، و فرومون‌های دنباله‌دار غذا وجود دارند .  این مواد برای  محـیط زیست، انسانها  و حشرات مفید ،  بی خطرند.امروزه بسیاری از فرمون های گونه های مختلف آفـات زیانبار  بـه صـورت سنتتیک ساخته شده و در بیشتر باغات، مزارع و گلخانه از این نوع فرمون ها استفاده می شود . جلب کننده های ذکر شده شامل فرمون های جنسـی، فرمـون هـای تجمعـی  و طعمـه هـای غذایی در کنترل حشرات برای سه هدف عمده بکار می روند:

• در تعیین و ردیابی جمعیت حشرات آفت
• جلب حشرات توسط تله ها جهت کشتن آنها  و همچنین طعمه های مسموم  به منظور پیشگیری از خسارت
• اختلال و گیج کردن حشرات هنگام جفتگیری طبیعی، تجمع ، تغذیه و فعالیت های تخمگذاری به منظور کاهش جمعیت و اختلال در ازدیاد و تولید مثل آنها

امروزه لزوم استفاده از فرمونها در بازرسی های محصولات کشاورزی، سیلوها و انبارها، برای نظارت مداوم و مطمئن آفات انبـاری از جملـه شـب پره هندی، بید غلات و سایر آفات انباری برای تجویز مناسب  آفت کش ها و کاهش مصرف سموم شیمیایی به اثبات رسیده است از این روش علیه گروه وسیعی از آفات عمده و خسارتزا از جمله کرم سیب ، کرم آلو ، کرم سـاقه خـوار بـرنج، کـرم خراط ، کرم سـرخ پنبه، کرم غوزه و …. استفاده می شود.  فرمونهای آفات زیانبار را  در تله های مخصوصی گذاشته و در باغات و مزارع  و گلخانه ها در ارتفاع مناسب ارتفاع پرواز آفات نصب می کنند.

تله های فرمونی

تله فرمونی نوعی از تله است که با داشتن فرمون جنسی ماده ، موجب جلب نرهای همان گونه مـی شـوداز این نوع تله ها هم برای مبارزه و هم برای مطالعات دیگر در خصوص گونه مورد نظر استفاده نمود

تله فرمونی دلتا(راست)، تله بالدار فرمونی(چپ)

۲– روش‌های به زراعی:

کنترل زراعی، مجموعه‌ای از عملیات زراعی و مدیریت مزرعه ( مانند  تناوب،  به کاربردن واریته های مقاوم،   تغییر تاریخ کاشت  و  برداشت  و … )  است که  موجب کاهش خسارت عوامل خسارت‌زا  می‌گردد .  به عنوان مثال تنظیم  تاریخ کاشت با توجه  به بیولوژی آفات  و یا برداشت زودتر محصول،  همچنین  استفاده  از  ارقام زودرس کاهش خسارت ‌ را امکان‌ پذیر می‌سازد.

۳– کنترل بیولوژیکی:

کنترل بیولوژیک، عبارت است  از به کارگیری موجودات زنده جهت کاهش جمعیت آفات   .

انگل‌های حشرات (پارازیتویدها)، باکتری‌های بیمارگر  و  شکارگرهای آفات از جمله موجوداتی  هستند که در این روش مورد استفاده قرار می‌گیرند . در این روش،  از این عوامل مفید که بطور طبیعی در محیط یا بر روی محصول  وجود دارند  حمایت و حفاظت شده  و  یا  پس از  تکثیر و پرورش  به صورت  مصنوعی،  در محیط  موردنظر رهاسازی می‌شوند  تا با  شکار، زندگی انگلی  و یا  ایجاد بیماری در آفت،  باعث تضعیف یا  مرگ  آن ها   می شود .

۴– روش کنترل فیزیکی و مکانیکی:

روش کنترل  فیزیکی عبارت است از استفاده از سرما (نگهداری محصولات تولیدی در سردخانه و انبارهای سرد و نیز یخ آب زمستانه)، گرما ( ضدعفونی بذور بعضی از گیاهان برای کنترل عوامل بیمارگر، ضدعفونی غده‌ها و پیازها با هوای گرم و خشک)، تشعشع، رطوبت  و خشکی  ( در بسیاری از موارد افزایش رطوبت نسبی  موجب کاهش خسارت آفاتی مانند  کنه‌های نباتی می‌گردد .  از سوی دیگر، کاهش رطوبت نسبی در گلخانه‌ها   موجب کاهش  مقدار زیادی از بیماری‌های گیاهی می‌گردد) روش مکانیکی عبارت است از  استفاده از ابزار و ادوات ( مانند پلاستیک، تله‌های مختلف، توری  و غیره )  برای کنترل عوامل خسارت‌زا  .

۵–کنترل شیمیایی :
در مدیریت تلفیقی آفات،  استفاده  از سموم مجاز و کم خطر، با درنظر گرفتن حداقل اثرات  سوء برای  محیط زیست و دشمنان طبیعی آفات،  به  عنوان آخرین راهبرد اجرایی،  محسوب می‏شود .ذکر این نکته شایان اهمیت است که مدیریت تلفیقی آفات یک رهیافت اکولوژیکی  برای مدیریت آفات است که  روش‌های زراعی، فیزیکی و مکانیکی،   بیولوژیکی و شیمیایی را  به نوعی ترکیب می‌سازد که هزینه اقتصادی، خطرات بهداشتی  و زیست محیطی کمتری  به دنبال داشته باشد.