مقدمه

زعفران با نام علمي Crocus sativus از خانواده زنبق، گياهي علفي، چند ساله، بدون ساقه و كورم دار است. در حال حاضر محصول زعفران يكي از اقلام مهم صادراتي كشور محسوب مي شود. بديهي است كه با افزايش توليد و توسعه صادرات زعفران به روش صحيح ميتوان درآمد ارزي قابل اطميناني را براي كشور تامين كرد. زعفران در طب سنتي به طور گسترده مورد استفاده قرار مي گيرد و از عصاره و فرآورده هاي آن به عنوان ضداسپاسم، كمك به هضم طبيعي غذا، تسكين دهنده ناراحتي هاي لثه، ضدآبريزش، آرام بخش، ضدنفخ، افزاينده تعريق، خلط آور، مقوي معده استفاده مي شود (1). همچنين عصاره كلاله و گلبرگ زعفران اثر ضدالتهابي، ضددردي و ضدافسردگي در مدل هاي حيواني از خود نشان داده است (1). کشور ایران بزرگترین تولید کننده زعفران در جهان شناخته می شود و حدود 90 درصد کل تولید زعفران را به خود اختصاص داده است (2). در سال های اخیر به دلیل افزایش تقاضا برای گیاه دارویی زعفران و محدودیت اراضی قابل کشت، افزایش تولید در واحد سطح این محصول، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. برای افزایش عملکرد محصول، درک صحیح از رشد گیاه و شناخت نیازهای آن ضروری می باشد.

کیفیت و ارزش زعفران

ارزش زعفران (كلاله خشك شده) به علت وجود سه متابوليت ثانويه اصلي و مشتقات آن مي باشد. تركيبات زردرنگ كروسين كه در آب محلول اند، مسؤول رنگ زعفران، تركيبات تلخ پيكروكروسين مسؤول طعم و سافرانال مسؤول عطر و بوي آن مي باشد (3). تركيبات گوناگوني از دسته كاروتنوييدها، آنتوسيانين ها و ترپنوييدها در كلاله و گلبرگ زعفران شناسايي شده است كه از ميان آن ها ميتوان كروسين، دلفينيدين و سافرانال را نام برد (3). تركيباتي از زعفران كه واجد اثرهاي فارماكولوژيكي مي باشند، مواد تلخي هستند كه از سافرانال و پيگمان هاي مربوط به كاراتنوييد كروستين مشتق مي شوند. تجزيه گلوكوزيد پيكروكروسين به روش هيدروليز اسيدي، موجب توليد گلوكز، آگليكون فرار و سافرانال مي شود (3).تغذیه گیاه زغفران

زعفران نيز همانند ساير گياهان براي رشد مناسب مي بايست عناصر غذايي مورد نياز خود را از طریق ریشه و برگ جذب نمايد و تامين عناصر غذايي كافي براي اين گياه نيز جهت كسب عملكرد مناسب ضروري مي باشد. تأمين خاكي عناصر غذايي در گياه زعفران  تقريباً از اواخر بهمن ماه وهمزمان با شكل گيري بنه هاي دختري (به علت تحليل نسبي ريشه ها ) محدود مي شود (4). در اين زمان، محلول پاشي يا تغذيه برگي يكي از راه هاي برطرف نمودن نياز غذايي اين گياه مي باشد (4).

عصاره جلبک های دریایی

عصاره جلبک های دریایی زیست محرک هایی هستند که به طور رسمی در کشاورزی مورداستفاده قرار می گیرند و باعث رشد گیاهان می یشوند (5) . به طورکلی، عصاره جلبک های دریایی حتی در غلظت های پایین، می توانند باعث واکنش های فیزیولوژیکی گیاهی، مانند تحریک رشد گیاه، بهبود گلدهی و عملکرد و افزایش کیفیت گیاهان گردند (5) . همچنین عصاره جلبک های دریایی باعث افزایش تحمل گیاهان به طیف گسترده ای از تنش های محیطی مانند شوری، خشکی و درجه حرارت زیاد می شود (5) . بعلاوه گزارش شده است که تعدادی از جلبک های دریایی دارای فعالیت تحریک کننده رشد گیاهی هستند و در نتیجه به عنوان یکی از مواد آلی و زیستی در کشاورزی به عنوان کودهای آلی استفاده می شوند. به منظور بررسی تأثیر عصاره جلبک دریایی و وزن بنه مادری بر فعالیت آنت یاکسیدانی و محتوای مواد مؤثره زعفران آزمایشی توسط خندان انجام شد (6) . این محققان گزارش نمودند که کاربرد عصاره جلبک تأثیر معنی داری بر مقدار کاروتنوئید و فعالیت آنتی اکسیدانی گلبرگ (محتوای آنتیاکسیدان کل و آنتوسیانین) و همچنین میزان مواد مؤثره کلاله زعفران (پیکروکروسین، سافرانال و کروسین) داشته است (6).

اسید هیومیک

در ارتباط با نقش مؤثر ترکيبات هيوميکي در افزايش کيفيت گياهان تحقيقات متعددي صورت گرفته است (7). بررسي تأثير مواد هيوميکي و کودهاي زيستي بر مواد مؤثره زعفران نشان دادند که، مصرف اسيد هيوميک سبب افزايش معني دار مواد مؤثره (کروسين، پيکروکروسين و سافرانال) نسبت به شاهد گرديد (7). در يک بررسي ديگر با استفاده از اسيد هيوميک و اسيد فولويک ميزان آنتوسيانين کل گل گاو زبان 98 و 99 درصد نسبت به شاهد افزايش يافت. نتايج ساير پژوهشگران نيز حاکي از افزايش متابوليت هاي ثانويه زعفران )کروسين، پيکروکروسين، سلافرانال، فعاليت آنتي اکسيداني و آنتوسيانين) با مصرف اسيد هيوميک بوده است(7). در يک بررسي ديگر سطوح متفاوتی از اسيد هيوميک بر مواد مؤثره زعفران بررسي و نتايج نشان داد که در سطح 71 کيلوگرم در هکتار اسيد هيوميک ميزان مواد مؤثره )کروسين، پيکروکروسين و سافرانال) نسبت به شاهد افزايش يافت (7).  طی بررسی امینی فرد و همکاران مشخص شد محلولپاشی ترکیبات هیومیکی در مرحله رشد رویشی زعفران ، تأثیر معنی داری بر تمامی صفات مربوط به بنه )تعداد و وزن کل بنه، متوسط وزن و قطر بنه دختری( دارد، به طوریکه بیشترین وزن کل بنه و متوسط وزن بنه دختری در تیمار مصرف 5 لیتر در هکتار اسید هیومیک حاصل گردد.(11)

نیتروژن و زعفران

به طورکلی، رشد زعفران به ویژه در مراحل ابتدایی وابسته به میزان ذخیره غذایی در بنه مادري است از سوی دیگر بنه هاي مادري با وزن بالاتر عموماً داراي اندوخته  بالاتر غذایی می باشند. از این رو، انتخاب بنه هاي مادري با وزن مناسب جهت کشت می تواند منجر به افزایش رشد بوته مادري و درنهایت عملکرد بالاتر زعفران گردد (8). از سوي دیگر، با توجه به آن که رشد بنه هاي دختري تا زمان مستقل شدن آن ها، اساساً وابسته به بوته مادري است، اندازه بنه مادري می تواند مستقیماً تشکیل بنه هاي دختري را تحت تأثیر قرار دهد (8). علاوه بر اندازه بنه مادري، فراهمی متعادل عناصر غذایی مانند نیتروژن، به ویژه از منابع آلی، می تواند در افزایش رشد بنه هاي دختري در طی فصل رشد نقش مستقیمی داشته باشد (9). نیتروژن که از مهمترین عناصر جهت افزایش عملکرد گل و بنه هاي زعفران به شمار می رود. در گیاه به عنوان عنصري متحرك شناخته شده و می تواند در طول دوره رشد گیاه و به ویژه در انتهاي هر فصل، از اندام هاي رویشی به بخش زیرزمینی گیاه منتقل شود. به طورکلی مطالعه بنه هاي دختري با وزن بیش از 8 گرم، در مقایسه با بنه هاي دختري کوچکتر، داراي اهمیت بسـیار بیشتري می باشد؛ زیرا اساساً بنه هاي دختري با وزن کمتر از 4 گرم، به ویژه در سال هاي اول رشد گیاه، داراي توانایی تولید گل پایینی بوده و یا ممکن است اصلاً تولید گل نکند (9). با توجه به نقش ویـژه نیتروژن در بهبود عملکرد گل و بنه زعفران افزایش چشمگیر میزان نیتروژن در بنه هاي دختري بیش از 8 گرم، می تواند نشان دهنده اهمیت کاشت بنه هاي مادري درشت همراه با مصرف کود دامی به عنوان راهکاري جهت افزایش عملکرد زعفران باشد.

آسیدهای آمینه و زعفران

کودهای حاوی اسیدآمینه یکی از راههای تأمین حاصلخیزی خاک می باشند. این نهاده ها دارای ترکیباتی هستند که باعث ارتقاء واکنشهای مرتبط با متابولیسم گیاهی از جمله فرآیندهای متابولیکی اولیه مانند فتوسنتز، مکانیسمهای دفاعی و جذب مواد مغذی می شوند. اسیدهای آمینه به عنوان منبع تأمین نیتروژن آلی، بالفاصله نیتروژن قابل دسترس گیاه را تولید می کنند بعلاوه کارایی جذب فسفر و پتاسیم از خاک را نیز بهبود میبخشند.

کاربرد کودهای آلی مانند اسیدآمینه به واسطة بهبود فراهمی و جذب نیتروژن ، فسفر و پتاسیم در افزایش تولید مواد مؤثره موجود در کاللة زعفران نقش مؤثری دارد. تحقیقات امینی فرد و خندان نشان داد کاربرد اسیدآمینه اثر معنی داری بر میزان کروسین کلاله و میزان آنتوسیانین و کارتنویید گلبرگ زعفران دارد(12).

فسفر و زعفران

فسفر به عنوان دومین عنصر مهم در تغذیه گیاه، نقش ویژه ای جهت انجام بسیاری از واکنش های فیزیولوژیکی و شیمیایی در گیاهان دارد، از این رو فراهمی این عنصراهمیت ویژه ای در افزایش گلدهی، بهبود عملکرد و کیفیت زعفران خواهد داشت. فسفر به عنوان یک عنصر متحرک شناخته شده و توانایی انتقال از اندام های رویشی به اندام های زیرزمینی گیاه به خصوص در پایان فصل رشد را دارد (8). بنابراین، با توجه به نقش مهم فسفر در فرایند های زایشی و ذخیره و انتقال انرژی در گیاه، این عنصر اهمیت زیادی در رشد و عملکرد زعفران دارد. اجی و همکاران (2015) نشان دادند که فسفر یکی از فاکتورهای مهم در افزایش سایز بنه و گلدهی زعفران است (10). همچنین محققین در پژوهشی دیگر دریافتند که کاربرد کودهای فسفره موجب افزایش کیفیت شامل مولفه های رنگ (کروسین)، طعم )پیکروکروسین) و عطر (سافرانال) زعفران شده است (10).

پیشنهاد کشاورزی دارویی حسینی

شرکت کشاورزی دارویی حسینی همواره با اهمیت دادن به سلامت انسان ها و گیاهان بهترین محصولات دنیا از بهترین برند ها را برای کشاورزان و مردم ایران زمین مهیا کرده است. بنابراین پیشنهاد کشاورزی دارویی حسینی برای افزایش کیفیت و بازارپسندی محصول زعفران کودهایی چون:

BioHumate: این محصول به عنوان یک منبع انرژی برای میکروارگانیسم های مفید خاک عمل نموده و از این طریق موجب حاصلخیزی خاک می گردد. همانگونه که ذکر شد این محصول موجب افزايش معني دار مواد مؤثره کروسين، پيکروکروسين و سافرانال در زعفران می گردد.

00-52-43: کاربرد کود مونوپتاسیم فسفات همراه با اولین آبیاری توصیه مناسبی جهت بهبود گلدهی و تحریک به رشد ریشه های زعفران جهت بهبود جذب عناصر و آب در مراحل رشدی بعدی می باشد.

Aminor: با توجه به اثر کاربرد اسیدهای آمینه بر کیفیت گل و کلاله، آمینور امکس جهت افزایش گلدهی و تولید محصول  با کیفیت توصیه می گردد. آمینور به عنوان یک محرک زیستی، سیستم های دفاعی گیاه را فعال نموده و مقاومت آن را در برابر آفات و بیماری ها و انواع تنشهای محیطی افزایش می دهد.

Bio20 Gold: حاوی عصاره‌ی غلیظ جلبک دریایی (کلپک) به همراه کلیه عناصر ماکرو و میکرو است. این کود در مراحل اولیه‌ی رشد برگ ها جهت تسریع رشد بنه های دختری و تامین عناصر مورد نیاز گیاه زعفران توصیه می گردد.

Sequential1: فسفر در مراحل اولیه ی رشد رویشی گیاه نقش مهمی دارد و در افزایش سایز بنه و قدرت گلدهی زعفران نقش بسزایی دارد. همچنین موجب افزایش کیفیت شامل مولفه های رنگ (کروسین)، طعم (پیکروکروسین) و عطر (سافرانال) در زعفران می گردد.

منابع:

1. Aalizadeh, M. B., Makarian, H., Ebadi, A., & Shafaroodi, A. (2021). Evaluation of the effect of different fertilizer treatments on yield and some reproductive traits of Saffron (Crocus sativus L.) in the climatic conditions of Ardabil. Journal of Saffron Research, 9(1), 11-27.
2. Khilare, V., Tiknaik, A., Prakash, B., Ughade, B., Korhale, G., Nalage, D., … & Khedkar, G. (2019). Multiple tests on saffron find new adulterant materials and reveal that Ist grade saffron is rare in the market. Food chemistry, 272, 635-642.
3. Cakmakci, R., Dönmez, M. F., & Erdoğan, Ü. (2007). The effect of plant growth promoting rhizobacteria on barley seedling growth, nutrient uptake, some soil properties, and bacterial counts. Turkish journal of agriculture and forestry, 31(3), 189-199.
4. Kafi, M. (Ed.). (2006). Saffron (Crocus sativus): production and processing. Science Publishers.
5. Craigie, J. S. (2011). Seaweed extract stimuli in plant science and agriculture. Journal of applied phycology, 23, 371-393.
6. Aminifard M.H. , Khandan Deh-Arbab S. , Fallahi H.R., Kaveh H.,(2019). Effects of Different Levels of Algae Extract and Mother Corm Weight on Photosynthetic Pigment Content, Growth and Yield of Saffron.Journal of Saffron Research, 9(2), 296-309.
7. Golzari Jahan Abadi, M., Behdani, M. A., Sayyari Zahan, M. H., & Khorramdel, S. (2017). Effect of some fertilizer sources and mother corm weight on growth criteria and qualitative traits of saffron (Crocus sativus L.). Journal of Saffron Research, 4(2), 172-186.
8. Koocheki, A., Seyyedi, S. M., & Eyni, M. J. (2014). Irrigation levels and dense planting affect flower yield and phosphorus concentration of saffron corms under semi-arid region of Mashhad, Northeast Iran. Scientia Horticulturae, 180, 147-155.
9. Renau-Morata, B., Nebauer, S. G., Sánchez, M., & Molina, R. V. (2012). Effect of corm size, water stress and cultivation conditions on photosynthesis and biomass partitioning during the vegetative growth of saffron (Crocus sativus L.). Industrial Crops and Products, 39, 40-46.
10. Augé, R. M., Toler, H. D., & Saxton, A. M. (2015). Arbuscular mycorrhizal symbiosis alters stomatal conductance of host plants more under drought than under amply watered conditions: a meta-analysis. Mycorrhiza, 25(1), 13-24.
11. AminiFard, M.A., Ahmadi, F (2018)Effects of foliar spraying humic acid on some morphological characteristics and flower yield of saffron (Crocus sativus L.) Journal of Saffron Research, 6(1), 17-26.
12. Khandan Deh Arabab, S. (2022). Effect of amino acid, seaweed extract and corm weight on quantitative and qualitative characteristics of Saffron (Crocus sativus L.) (Doctoral dissertation, M.Sc. Thesis, Faculty of Agriculture, Birjand University. Journal of Saffron Research, 10(2), 183-194.