تامین غذای انسان یا گیاهان؟ اولویت با کدام است؟

مقدمه

حتما به اینکه جمعیت کره زمین در حال بیشتر و بیشتر شدن است، دقت کرده‌اید، ولی آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که غذای این همه انسان چگونه باید تامین گردد؟ همان طور که می‌دانید سطوح قابل کشت نیز در حال تبدیل به مراکز تجاری و صنعتی هستند، بنابراین امکان افزایش سطح کشت وجود ندارد، به علاوه میزان آب قابل مصرف در کشاورزی نیز رو به کاهش است و بخصوص در کشور خودمان در سال‌های اخیر، شاهد خشک سالی و کم آبی هم بوده ایم. اما برای هر مشکلی، همیشه راه حلی وجود دارد. تامین غذای بشر با بهینه کردن کارایی کودهای شیمیایی و مصرف آب امکان پذیر است. اما مسئله‌ای که در مورد کودهای شیمیایی وجود دارد، آسیب و خطراتی است که این مواد به خاک، گیاهان، انسان و محیط زیست وارد می‌کنند. بنابراین کاربرد کودهای با کیفیت عاری از مواد سرطان زا مثل فلزات سنگین (آرسنیک، جیوه، سرب و…) و نمک‌های مضر برای بافت خاک و گیاهان (کلر و سدیم)، بسیار اهمیت پیدا می‌کنند، زیرا سلامت انسان در گرو موادی است که از آن تغذیه می‌کند.

اهمیت تامین عناصر غذایی برای گیاهان

پیش از تامین نیاز غذای بشر توسط گیاهان، ابتدا باید به راهکارهای مطمئن برای تامین نیاز گیاهان به عناصر غذایی بیاندیشیم. تغذیه صحیح گیاه یکی از عوامل مهم در بهبود کمی و کیفی محصول به شمار می‌آید. در تغذیه گیاه نه تنها باید هر عنصر به اندازه کافی در دسترس گیاه قرار بگیرد بلکه ایجاد تعادل و رعایت تعادل عناصر غذایی از اهمیت زیادی برخوردار است در شرایط عدم تعادل تغذیه ای، با اضافه کردن مقداری از یک عنصر غذایی، نه تنها افزایش عملکردی رخ نمی دهد، بلکه اختلالاتی در رشد گیاه و در نهایت افت عملکرد مطرح می شود. تغذيه گياهي نه تنها بر ميزان توليد محصول گياهان تاثير مي گذارد بلكه حساسيت آن‌ها نسبت به بيماري‌هاي ريشه،اندام گياهي را از طريق ايجاد تنش روي پاتوژن و ميزبان تحت تاثير قرار مي‌دهد. عناصر غذایي اثرات متفاوتي بر مقاومت گياه مي گذارند. بيشبود مواد غذایي در بعضي موارد باعث افزايش مقاومت و در موارد ديگر سبب كاهش آن مي شود.

 بهترین روش‌ تامین عناصر غذایی برای گیاهان

 به طور کلی عناصر غذایی با دو روش کوددهی در خاک و محلول پاشی برگی، در اختیار گیاهان قرار می‌گیرند. روش کوددهی در خاک به صورت چالکود، تزریقی، پراکندن، شیاری و مخلوط با آب آبیاری یا کاربرد در سیستم آبیاری مثلا به صورت قطره‌ای، انجام می‌شود. در اینجا با قصد داریم با روش کوددهی همراه سیستم آبیاری یا به اصطلاح  Fertigation بیشتر آشنا شویم.

با توجه به مطالبی که در مقدمه گفته شد، انتخاب یک روش مناسب در جهت افزایش کارایی کودها و راندمان آب مصرفی با شرایط موجود، بسیار مهم است. زمانی که عناصر غذایی مورد نیاز گیاه به همراه سیستم آبیاری در اختیار ریشه گیاه قرار ‌گیرد، روش Fertigation انجام می‌شود.( شکل1). در اصل این کلمه ترکیب دو کلمه Fertilizer  به معنی کود و Irrigation  به معنی آبیاری می‌باشد. از آنجایی که در این روش آب و عناصر غذایی کاملا در دسترس ریشه قرار می‌گیرند، میزان تبخیر و تعرق از سطح خاک کاهش می‌یابد در نتیجه کارایی کودها و راندمان آب مصرفی به شدت افزایش پیدا می‌کند. اما باید دقت کنید که برای هر گیاه متناسب با مرحله رشدی ، شرایط آب، شوری خاک و نوع ریشه میزان مشخص و مناسبی از عناصر غذایی را در اختیار ریشه قرار دهید، زیرا در صورت کاربرد بیش از حد کودهای شیمیایی به شدت به گیاه صدمه وارد می‌شود و بر رشد آن تاثیر منفی خواهد داشت. به طور کلی مزیت‌های روش Fertigation شامل موارد زیر می‌شود:

• افزایش دسترسی ریشه به عناصر غذایی به دلیل افزایش رطوبت و در نتیجه افزایش حلالیت عناصر
• کاهش آبشویی 30-40 درصدی عناصر در این سیستم نسبت به سیستم‌های سنتی
• کاهش آلودگی خاک و آب‌های زیر زمینی
• کاهش 25-50% مصرف کودهای شیمیایی و در نتیجه افزایش راندمان
• کاهش هزینه‌های کارگری و خرید حجم زیادی از کودهای شیمیایی
• پیشگیری از صدمه به ریشه ها

موارد زیر می‌توانند تاثیر منفی بر کارایی روش Fertigation  داشته باشند:

• طراحی نامناسب سیستم آبیاری
• عدم تعادل در عناصر غذایی
• عدم شناخت و اطلاعات کافی از میزان آب مورد نیاز گیاه برای رشد
• کیفیت آب آبیاری (سختی آب) بخصوص از نظر وجود یک سری عناصر مانند کلسیم و منیزیم
• ویژگی‌ها و کیفیت کود شیمیایی مورد استفاده

شاید مهم ترین مسئله در بهبود عملکرد گیاهان در روش Fertigation، انتخاب صحیح کود شیمیایی مورد استفاده باشد، زیرا این کود باید دارای یک سری از ویژگی‌ها باشد:

• انحلال 100درصدی و کامل در آب قبل از شروع کوددهی
• ، قابلیت اختلاط و سازگاری با دیگر کودهای شیمیایی
• عاری از نمک و ناخالصی
• فاقد عناصر سنگین
• عدم رسوب دهی و ته نشینی در سیستم آبیاری
• نسبت مناسبی از نیترات به آمونیوم در فرمولاسیون کود (20:80) به منظور تامین نیاز گیاه به ازت
• pH مناسب جهت بهبود جذب عناصر غذایی

شکل 1: روش کوددهی همراه با سیستم آبیاری (Fertigation)

پس از در نظر گرفتن تمام موارد ذکر شده، قطعا شاهد افزایش عملکرد محصولات و راندمان آب مصرفی در باغ یا مزرعه خود خواهید بود، در جدول زیر افزایش عملکرد برخی از محصولات پس از تغذیه به روش  Fertigation و مقایسه آن به روش سنتی را مشاهده می‌کنید:

 منبع:shah,2011

نتیجه گیری

برای رشد محصولاتی با کیفیت و عملکرد بالا لازم است مواد غذایی کافی در اختیار گیاه قرار داده شود. فراهم نمودن این مواد غذایی بوسیله آب آبیاری یک روش مناسب و مؤثر برای تأمین نیازهای غذایی گیاهان خواهد بود. در این روش کود در زمان مورد نیاز دراختیار محصول قرار گرفته و به این ترتیب از آبشویی کود نیز جلوگیری بعمل خواهد آمد.

همسو با اهداف تیم کشاورزی دارویی حسینی، در جهت حفظ سلامت انسان و محیط زیست و ارتقا کیفیت محصولات کشاورزی کشورمان، کودهای پودری باکیفیت دارای ویژگی‌های زیر پس از بررسی توسط کارشناسان تایید و وارد بازار ایران شده است:

• قابلیت انحلال صددرصدی كود در آب
• سرعت بالای جذب عناصر غذایی توسط گیاه
• عدم گرفتگی در سیستم های آبیاری
• قابل استفاده در انواع سیستم های آبیاری شامل قطره ای، بارانی و بخصوص روش Fertigation،
• حاوی عناصر کلاته با دسترسی آسان و ماندگاری بالا.
• حاوی عناصر غذایی کم مصرف مانند منیزیم ( Mg ) و گوگرد ( S ) و برخی فرمولاسیون های با غلظت بالای منیزیم.
• دارای طيف وسیعی از نسبت های مختلف NPK
• کاملاً عاری از نمک های کلرید و سدیم.
• فاقد فلزات سنگین
• دارای pH مناسب
• بسته بندی های مستحکم و مقاوم.
• ساخت انگلستان.

فهرست برخی منابع:

• Brahma, S., Saikia, L., Barua, P., Hazarika, T. and Sharma, B. 2010. Studies on effect of fertigation with different levels of N and K fertilizers on growth, yield, quality and economics of early season capsicum (Capsicum annuum var. grossum) under cover. Veg. Sci., 37: 160-163.
• Bar-Yosef, 1999. Advances in fertigation. Adv. Agron. 65: 1-77
• Manikandan, S. and Sivasubramaniam, K, 2015. Influence of drip fertigation and sowing season on plant growth, physiological characters and yield of pigeon pea (Cajanus cajan L.). Afr. J. Agric. Res., 10 (27): 626-2632
• Pawar, D.D. and Dingre, S.K. 2013. Influence of fertigation scheduling through drip on growth and yield of banana in Western Maharashtra. Indian J. , 70(2): 200-205.
• Shukla, Monika, Sadhu, A, Chinchmalatpure, Anil, Prasad, Indivar, Kumar, Shrvan & Camus, (2018). Fertigation -Modern Technique of Fertilizer Application. 5. 1062-1071
• YAN, X.L. – DAI, T.F. – JIA, L.M. 2018. Evaluation of the cumulative effect of drip irrigation and fertigation on productivity in a poplar In Annals of Forest Science, 2018, no. 75, p. 5.

تهیه و تنظیم: بخش فنی کشاورزی دارویی حسینی