آیا تنها کمبود خسارت زا در مرکبات آهن است؟

مقدمه:

مرکبات، یکی از مهم ترین میوه های جهان، به طور گسترده در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری کشت می شود. این میوه در میان میوه های نیمه گرمسیری جهان در رتبه سوم قرار دارد( الاواراسان و پریمالاتا، 2019). براساس گزارش فائو (FAO)، حدود ۱۴۰ کشور تولیدکننده مرکبات در جهان وجود دارد. حدود ۷۰ درصد کل تولید مرکبات جهان در نیم کره شمالی و به ویژه کشورهای حاشیه مدیترانه تولید می شود( بلاسکو و همکاران، 2016). بومی جنوب شرقی آسیا مانند چین، تایلند، مالزی، اندونزی، پاکستان و هند است. متعلق به خانواده Rutaceae با 140 جنس و 1300 گونه است. کل تولید مرکبات در سراسر جهان 139.80 میلیون تن، در مساحت 9.08 میلیون هکتار است(طاهر و همکاران، 2020). امروزه کشت مرکبات به دلایل مختلف مانندکمبود مواد مغذی، اختلالات فیزیولوژیک، بیماری های قارچی، ویروسی و باکتریایی، آفات و نماتدها و غیره در معرض تهدید قرار دارد. شدت این مشکلات از منطقه ای به منطقه دیگر متفاوت است و بر تولید و کیفیت آن تاثیر جدی می گذارد. در حالی که برخی از این مشکلات مختص به نوع خاصی از مرکبات است، برخی دیگر نیز در بسیاری از انواع مرکبات مشترک است( الاواراسان و پریمالاتا، 2019). مرکبات به دلیل  وجود ویتامین C، اسید فولیک و کاروتنوئیدشان به خوبی شناخته شده اند. آنها علاوه بر ویتامین ها و مواد معدنی ضروری، سرشار از ترکیبات فیتوشیمیایی زیست فعال مانند لیمونوئیدها و فلاونوئیدها هستند که دارای خاصیت ضد سرطانی، کاهش چربی و فعالیت های قلب و عروق هستند (Matheyambath et,.al ,2016).

اختلالات ناشی از عدم وجود ریزمغذی‌ها در میوه‌ها به دلیل فقدان عنصر غذایی در خاک یا تثبیت آنها در خاک می باشد که در دسترس گیاه قرار نمی گیرد ( الاواراسان و پریمالاتا، 2019). کمبود عناصر ریزمغذی در خاکهای آهکی مناطق خشک و نیمه خشک دنیا عامل محدودکننده رشد بسیاری از گیاهان است. کمبود این عناصر، میانگین عملکرد بیشتر محصولات باغی پایین بوده و آسیب های اقتصادی زیادی را به باغداران میرساند(خبازی و همکاران، 1396).

به دلیل اینکه ایران در منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده، در بیشتر باغهای مرکبات، کمبود عناصر کم مصرف به ویژه آهن، روی و منگنز به دلیل آهکی بودن خاک، حل شوندگی پایین عناصرکم مصرف، pH بالا، پایین بودن درصد موادآلی خاک و وجود یونهای بیکربنات در آب های آبیاری دیده می شود.

وظایف روی در مرکبات:

روی برای انتقال انرژی، متابولیسم نیتروژن و واکنش های کاهش اکسیداسیون ضروری است. کربنیک آنهیدراز، هیدروژناز، سنتز سیتوکروم و ریبوزوم ها تحت تاثیر روی قرار می گیرند. محتوای کلروفیل برگ ها را بهبود می بخشد و نقش مهمی در فعالیت های آنزیمی دارد و برای رشد و نمو میوه ها ضروری است. همچنین در تنظیم متابولیسم پروتئین و کربوهیدرات نقش دارد(طاهر و همکاران، 2020).

علائم کمبود روی در مرکبات:

کمبود روی که به عنوان «برگ کوچک»، «برگ خالدار» و «رزتینگ» توصیف می‌شود، یکی از مضرترین و شایع‌ترین اختلالات تغذیه‌ای مرکبات است. تجزیه و تحلیل برگ انجام شده توسط NSW Agriculture نشان داده است که بیش از 60 درصد باغ های مرکبات دارای کمبود روی هستند. این کمبود در خاک های قلیایی شدیدتر است. در مراحل اولیه، کمبود روی باعث کاهش عملکرد، کاهش بنیه درخت و کوچک و بی کیفیت شدن میوه می شود. (لینک)بارزترین اثر کمبود روی در مرکبات لکه های برگ نامنظم و کلروتیک، برگ های کوچک و خشکیدگی شدید شاخه هاست. اولین اثرات در برگ، محو شدن کلروفیل در نواحی مزوفیل بین رگبرگ ها است. در نتیجه یک سری لکه ها و نقش های نامنظم و کلروتیک روی برگ ها ظاهر می شود.کلروز در سمت آفتابی برجسته تر و فراوان تر است . برگ ها به شدت کاهش می یابند و باریک، نوک تیز و کلروتیک می شوند. میانگره ها کوتاه می شوند که منجر به خوشه های برگ کوچک می شود که ظاهر شاخه ها را به شکل روزت ایجاد می کند.شاخه به شدت باریک می شود. سرشاخه با کمبود شدید روی، از نظر ظاهری باز و بوته ای می شود. اندازه میوه نیز کاهش یافته و اغلب رنگ آن روشن تر است.میوه ها ممکن است بدشکل، چوبی، خشک، بی مزه و دارای اسید و ویتامین C پایین باشند( الاواراسان و پریمالاتا، 2019).

چه عوامل موجب کمبود روی در مرکبات می گردد؟

کمبود روی به خصوص در خاک های ماسه ای اسیدی رایج است که علت آن معمولا مقدار کم روی است. همچنین در خاک های قلیایی که قابلیت انحلال پایین روی علت اصلی آن است، کمبود روی به طور گسترده ای رخ می دهد. کودهای فسفری و نیتروژنی زیاد (به طور خاص نوع تشکیل دهنده قلیایی) ممکن است شدت کمبود روی را افزایش دهد( الاواراسان و پریمالاتا، 2019).  کمبود منیزیم و مس نیز می تواند جذب روی را کاهش دهد. خاک های دریافت کننده مقادیر زیاد و مکرر کود دام و طیور اغلب علائم کمبود روی را نشان می دهند. روی در pH قلیایی رسوب می کند و به طور قابل توجهی از دسترس گیاه خارج می شود(ذکری و اوبرزا،2014).

وظایف منگنز در مرکبات:

منگنز یکی دیگر از عناصرغذایی کم مصرف می باشد که نقش اساسی در فرآیندهای گیاهی از جمله فعال کردن سیستم های آنزیمی دهیدروژناز، دکربوکسیالز، کیناز، اکسیداز، پراکسیداز، آرژناز و فسفوترانسفراز دارد. منگنز در فعال کردن دو آنزیم کلیدی فتوسنتز شامل ریبولوز بیس فسفات کربوکسیلاز و فسفو اینول پیروات کربوکسیلاز دخیل است. از طرف دیگر به دلیل حضور مولکول منگنز در ساختار کلروفیل، این عنصر نقش اساسی در تشکیل کلروفیل و در نتیجه فتوسنتز دارد. از این رو کاهش میزان کلروفیل برگ (کلروز شدن) و کاهش ظرفیت فتوسنتزی گیاه از علائم اصلی کمبود منگنز در گیاهان است(طاهر و همکاران، 2020).

علائم کمبود منگنز در مرکبات:

نتایج گزارش هاي متعدد نشان مـی دهد که درختان مرکبات به کمبود منگنـز خیلـی حسـاس هستند و کمبود منگنز بـر فیزیولـوژي، موفولوژی، رشـد وعملکرد مرکبات تأثیر دارد. درختان در شرایط کمبـود منگنـز عملکـردفتوسنتزي کمتر دارند که عمدتاً به علت اختلال در فعالیت دستگاه نوري II ، حساسیت به بازدارندگی نوري فتوسنتز،کاهش در اندازه کلروپلاست و بـه عـلاوه تعـداد آنهـا در واحد سطح بـرگ میباشـد( اسدی کنگرشاهی، 1398). کمبود منگنز باعث ایجاد خال سبز کم رنگ پراکنده بین رگبرگهای برگ های جوان و پیر می شود. اندازه برگ طبیعی است. یک نوار باریک در هر طرف رگ برگهای اصلی سبز باقی می ماند. علائم در سمت جنوبی درخت بیشتر قابل توجه است. رشد بهاره تحت تأثیر قرار می گیرد و هر دو برگ جوان و بالغ می توانند علائم را نشان دهند. کمبود شدید مداوم باعث کاهش محصول و رشد می شود( لینک) گاهی اوقات، کمبود می تواند با علائم کمبود آهن و روی یا سمیت بور اشتباه گرفته شود. کمبود منگنز منجر به کلروز در بافت بین رگبرگ ها می شود، اما رگبرگ ها به رنگ سبز تیره باقی می مانند..کمبود منگنز ممکن است حجم محصول را تا حد زیادی کاهش دهد میوه ممکن است کوچکتر و نرمتر از حد معمول شود و پوست آن ممکن است رنگ پریده شود(ذکری و اوبرزا،2014).

تاثیر مثبت استفاده همزمان روی و منگنز:

در مرکبات کمبود منگنز اغلب با کمبود روی همراه است. ترکیبی از دو علامت کمبود روی برگ‌ها «فرنچینگ مارن» یا «کلروز مارن» نامیده می‌شود که بصورت رگبرگ‌های سبز تیره با مناطق سفید و سبز مات بین رگبرگ‌ها مشخص می‌شود. در چنین حالتی ، کمبود منگنز حاد است و کمبود روی نسبتاً خفیف است. به دلیل آبشویی در خاک های اسیدی و عدم انحلال در خاک های قلیایی، کمبود منگنز در هر دو خاک اسیدی و قلیایی رخ می دهد(ذکری و اوبرزا،2014). اعمال تغذیه مناسب در باغات و استفاده از عناصر روی و منگنز، با توجه به نقشی که در تعداد میوه و افزایش کیفیت درونی آن دارا است، میتواند راهکاری مؤثر در راستای بالا بردن عملکرد و افزایش کیفیت و کمیت محصول مرکبات باشد که مزایای اقتصادی زیادی در بر خواهد داشت(طاهر و همکاران، 2020).

سیترومکس برای تامین هم زمان روی و منگنز:

سیترومکس امکس حاوی درصد بالایی از دو عنصر روی و منگنز می باشد. این ترکیب از ابتدای تشکیل شاخسار جدید تا قبل از رنگ گیری میوه به منظور پیشگیری از کمبود عناصر روی و منگنز قابل استفاده است. به علاوه بکارگیری سیترومکس نقش بســزایی در افزایش گلدهی در گیاهان مختلف از طریق بالابردن فعالیتهای آنزیمی خواهد داشت.

• کمپلکس تخصصی جهت مرکبات
• حــاوی درصــد قابــل توجه گوگــرد جهت پیشــگیری از بیماریهای قارچی و آفات
• محرک فعالیتهای آنزیمی فاز زایشی
• تکمیــل کننده برنامــه های تغذیــه ای تولید ســبزینه برگها

منابع:

1. س. خبازی، ف. عبداللهی، م. قاسمی، س. رستگار، 1396. بررسی تأثیر محلولپاشی عناصر‌ریزمغذی‌روی و منگنز بر برخی ویژگیهای ‌کمی و‌کیفی ‌میوه ‌‌پرتقال واشنگتن ناول(Citrus sinensis CV. Navel). مجله علوم باغبانی ایران دوره 49 ، شماره ی 3، پاییز 1397 (ص 779-790)
2. ع.اسدی کنگرشاهی. 1398 . بررسی وضعیت و مدیریت منگنز متناسب با مراحل رشد و تأثیر آن بر عملکرد و کیفیت مرکبات شرق مازندران . نشریه پژوهشهاي خاك (علوم خاك و آب) / الف / جلد 33 / شماره 3 / 1398
3. M. Elavarasan, A. Premalatha, 2019. A review: Nutrient deficiencies and physiological disorders of citrus. Journal of Pharmacognosy and Phytochemistry 2019; 8(4): 1705-1708
4. Blasco, S.Cubero, E.Moltó, 2016. Chapter 12 – Quality Evaluation of Citrus Fruits. Computer Vision Technology for Food Quality Evaluation (Second Edition) 2016, Pages 305-325
5. Tahir, M. Adnan, H.M. Bilal, M.S. Saeed, K. Tampubolon, F.U. Rehman, Prince. 2020, Impact of Foliar Application of Zn on Growth Yield and Quality Production of Citrus: A Review. Ind. J. Pure App. Biosci. (2020) 8(6), 529-534
6. Zekri, T. Obreza, 2014. Manganese (Mn) and Zinc (Zn) for Citrus Trees.
7. AC Matheyambath, P Padmanabhan, and G Paliyath, Citrus Fruits. University of Guelph, Guelph, ON, Canada 2016, Pages 136-140
8. https://www.dpi.nsw.gov.au/agriculture/horticulture/citrus/content/crop-management/nutrition-factsheets/nutrition