مقدمه

گوجه فرنگي (Lycopersicon esculentum) گیاهی دولپه اي، يك ساله و از خانواده بادمجانيان است كه در نواحي استوايي به صورت دائمي مي رويد. اين محصول  يك منبع غني از آنتي اكسيدان ها به شمار مي رود، به طوري كه داراي مقدار قابل توجهي از كاروتنوئيدها به ويژه ليكوپن، اسيداسكوربيك و تركيبات پنوليكي مي باشد كه در كاهش ريسك بيماري هايي مانند سرطان و بيماري هاي قلبي عروقي موثر هستند (1). گوجه فرنگي با سطح زيركشت 99/3 ميليون هكتار و متوسط توليـد 5/108 ميليون تن در جهان از جمله مهمترين محصولات سبزي و صيفي محسوب مي شود. كشت و توليد گوجه فرنگي به دليل افزايش تقاضا براي فرآورده هاي متعدد آن رو به افزايش است كه ايـن امـر باعـث مصرف كودهاي شيميايي در توليد اين محصـول مي گردد.

ویژگی های کیفی

یکی از چالش های مهمی که امروزه در کشور ما وجود دارد، باقی ماندن مواد غیرمجاز پس از برداشت در محصولات کشاورزی به ویژه میوه ها، سبزی ها و استاندارد نبودن کیفیت آنهاست که باعث کاهش ارزش صادراتی و بازاریابی آنها شده است. علت اصلی این چالش به دو مورد کلی مربوط می شود: اول شرایط رشد و نمو گیاه و دوم، شرایط نگهداری پس از برداشت محصول، که این مورد نیز از شرایط رشد و نمو پیش از برداشت تأثیر می گیرد. بنابراین لازم است که عوامل مؤثر در طول فصل رشد طوری تنظیم شوند تا کیفیت و کمیت محصول، بهینه شود.

گوجه فرنگی بر اساس دیدگاه تغذیه ای از جایگاه قابل توجهی برخوردار است به طوری که مقدار 100 گرم از این محصول تقریباً شامل 48 میلی گرم کلسیم، 27 میلی گرم اسید اسکوربیک، 20 میلی گرم فسفر، 3.6 گرم کربوهیدرات، 0.9 گرم پروتئین، 0.8 گرم فیبر، 0.4 میلی گرم آهن، 0.2 گرم چربی است (1). علاوه بر این مواد مغذی، حاوی رنگدانه های بتاکاروتن و لیکوپن نیز می باشد. لیکوپن مربوط به رنگ قرمز گوجه فرنگی است. همچنین مقدار اسید سیتریک میوه که از ویژگی های مهم مؤثر بر طعم و مزه میوه و از ویژگیهای مهم در فراوری و تبدیل آن به رب گوجه فرنگی است و مقدار ویتامین C نیز یکی از ویژگی های کیفی مهم در محصولات گوجه فرنگی می باشد. از دیگر ویژگی های کیفی مهم این محصول می توان به شکل و رنگ مناسب و سفتی بافت میوه اشاره کرد (2).

تغذیه گیاه

بهبود وضعیت محیط کشت و تغذیه صحیح گیاه یکی از عوامل مهم در افزایش عملکرد گیاهان زراعی به شمار می آید. در تغذیه صحیح گیاه نه تنها باید هر عنصری به اندازه کافی در اختیار گیاه قرار گیرد، بلکه ایجاد تعادل و رعایت نسبت بین میزان عناصر مصرفی نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است، زیرا در حالت عدم تعادل تغذیه ای با افزودن تعدادی از عناصر غذایی علاوه بر عدم افزایش عملکرد، اختلالاتی در رشد گیاه ایجاد شده و درنهایت افت محصول حاصل خواهد شد.

ریز مغذی ها و گوجه فرنگی

امروزه، علاوه بر استفاده از عناصر غذای پر مصرف، استفاده از عناصر کم مصرف، به عنوان ابزار مهمی برای حصول حداکثر عملکرد در واحد سطح مورد توجه است. عناصر غذایی کم مصرف علاوه بر افزایش کمی و کیفی محصولات کشاورزی، در سلامتی انسان و دام نیز تاثیر بسزایی دارند (5). مقدار ماده خشك و عملکرد گوجه فرنگی با تغذیه برگی آهن و منگنز به طور معنی داری افزایش می یابد. محلول پاشی آهن و منگنز وزن میوه، زودرسی و عملکرد میوه را نیز افزایش می دهد (5). همچنین با تغذیه برگی گوجه فرنگی گلخانه ای با عناصر کم مصرف منگنز، روی و آهن گزارش شد که کاربرد این عناصر سبب افزایش میانگین وزن میوه و افزایش عملکرد میوه می شود (5 و 8). در پژوهشی کاربرد همزمان بور و زینک در زمان میوه دهی موجب تشکیل بیشتر میوه ها، افزایش وزن میوه و درشت تر شدن میوه گردید. کاربرد بور به صورت محلول پاشی یا خاکی موجب بهبود جذب عناصری مانند کلسیم، پتاسیم و نیتروژن می گردد (5). در پژوهشی دیگر گیاهانی که با کود بور محلول پاشی شده اند درصد ترک خوردگی کمتری نسبت به تمار شاهد داشتنه اند (8). این نتایج نشان می دهد کاربرد بور ممکن است در کاهش بروز ترک خوردن میوه مهم باشد. این ممکن است به دلیل اثرات بور روی غشاها و دیواره های سلولی باشد. بسیاری از مطالعات نشان داده اند که بور به حفظ ثبات غشا کمک می کند (8 و 9).

اسید هیومیک و گوجه فرنگی

اثرات مواد هیومیک بر رشد و تغذیه معدنی گیاهان در پژوهش های متعدد گزارش شده است (7). از مهمترین آن ها می توان به اثرات مثبت جوانه زنی بذر، رشد نهال، شروع رشد ریشه،رشد ساقه و جذب عناصر ماکرو و میکرو خلاصه کرد (7). استفاده از مواد هیومیک اغلب به عنوان روشی برای بهبود تولید محصول پیشنهاد شده است. این محصولات تجاری تهیه شده از مواد هیومیک را حتی به عنوان محرک رشد گیاه نیز معرفی کرده اند. مطالعات مختلفی کاربرد و استفاده از این محصول در مزارع و گلخانه های گوجه فرنگی و اثرات مثبت آن بر رشد و کیفیت این میوه اشاره دارند. با کاربرد به موقع این کود تاثیر سریع تر و افزایشی در رشد ریشه و اندام های هوایی گیاه شاهد خواهیم بود (7). این مواد موجب بهبود و افزایش جذب عناصری مانند فسفر، نیتروژن و مس می گردند. اثر مواد هیومیکی موجب جذب بهتر و سریع تر آهن محلول نیز می گردد (7).

کلسیم و گوجه فرنگی

کلسیم یکی از عنصرهای ضروری و پرمصرف برای رشد گیاهان بوده و در کارکردهای اصلی رشد گیاه و بهبود کیفیت محصول نقش دارد. با توجه به نقش ویژة کلسیم در کاهش ناهنجاریهای فیزیولوژی در گیاهان مانند پوسیدگی گلگاه در گوجه فرنگی، کاربرد کلسیم کافی به ویژه در خاکهای آهکی با pH بالا می تواند در رفع این عوارض فیزیولوژیکی بسیار مؤثر باشد و سبب بهبود کیفیت محصول و انبارمانی و نگهداری آنها شود (4). همچنین کلسیم توانایی گیاه را برای تحمل به شرایط نامطلوب محیطی افزایش می دهد و باعث افزایش فعالیت های آنتی اکسیدانی می شود. در مطالعات مختلف نتایج محلولپاشی کلسیم در مراحل کلیدي فنولوژي نشان داد که بیشترین عملکرد، قطر و وزن میوه از تیمارهاي محلولپاشی پس از تشکیل میوه حاصل شد (4). در کل با کابرد کلسیم در گیاه گوجه فرنگی موجب افزایش تولید میزان مواد خشک، افزایش میزان پتاسیم قابل جذب که سبب افزایش میزان ویتامین ث و افزایش سفتی میوه می گردد (4).

پتاسیم و گوجه فرنگی

پتاسیم یکی از عناصر غـذایی مهم است که به صورت یون متحرك در گیاه وجود دارد و اغلب ماهیت کاتالیزوري داشته و در بسیاري از فرآیندهاي فیزیولوژیک گیاهان از جمله فعالسازي حداقل 60 آنزیم مختلف درگیر در رشد و متابولیسم گیاه نقش کلیدي دارد و از جمله عناصر ضروري براي همه جانداران است که با سرعت زیادي توسط بافت هاي گیاهی جذب می شود (2 و 3). پتاسیم به آسانی در سراسر گیاه حرکت می کند و به مقادیر زیادي در بخش هاي فعال و در حال رشد گیاهان وجود دارد. پژوهش های متفاوتی گزارش داده اند که با کاربرد میزان لازم پتاسیم در گیاه گوجه فرنگی موجب افزایش کیفیت میوه، افزایش کل اسید آزاد ، بهبود رنگ میوه و کاهش اختلالات رنگ میوه می گردد (2 و 3).

پیشنهاد کشاورزی دارویی حسینی

شرکت کشاورزی دارویی حسینی همواره با اهمیت دادن به سلامت انسان ها و گیاهان بهترین محصولات دنیا از بهترین برند ها را برای کشاورزان و مردم ایران زمین مهیا کرده است. بنابراین پیشنهاد کشاورزی دارویی حسینی برای افزایش کیفیت و بازارپسندی محصول گوجه فرنگی کودهایی چون

Biohumate: این محصول به عنوان یک منبع انرژی برای میکروارگانیسم های مفید خاک عمل نموده و از این طریق موجب حاصلخیزی خاک می گردد. همانگونه که ذکر شد این محصول موجب رشد قسمت هوایی و ریشه گیاه می شود ولی اثر آن بر روی ریشه برجسته است. مصرف این کود موجب بهبود جذب عناصر ماکرو و میکرو در گیاه  گوجه فرنگی می گردد.

SeastarF: با توجه به نحوه کشت غیر مستقیم گ.جه فرنگی، ایجاد مقاومت در نشاء نسبت به تغییر شرایط محیطی و حتی در کشت فضای باز در ایجاد مقاومت نسبت به تنش های گرمایی توصیه می گردد.

BoMo: عنصر بور در تکمیل نقش کلسیم و تشکیل دیواره سلولی نقش مهمی ایفا میکند به علاوه در مسیرهای متابولیکی گیاه نیز تاثیر ویژه ای دارد. همانگونه که ذکر شد عنصر بور سبب افزایش تعداد و وزن میوه گوجه فرنگی می شود.

K50 , 10-08-40+TE: پتاسیم نقش مهمی در تنظیم آب سلولی، سنتز مولکول های درشت و همچنین رشد و رنگ گیری میوه ها دارد. همان گونه که ذکر شد استفاده از پتاسیم سبب بهبود رنگ میوه و کاهش اختلالات رنگ میوه و بهبود طعم و کیفیت محصول می گردد.

Micromax: این محصول از طریق جذب برگی میزان متعادلی از عناصر ریز مغذی که در سیستم متابولیکی گیاه ضروری هستند را تامین می نماید. استفاده از این کود موجب بهبود شاخص های کمی و کیفی در گوجه فرنگی می شود.

Calmax Gold , Calmax Ultra: عنصر کلسیم نقش کلیدی در ساختار سلولی و استحکام بافت گیاهی دارد. همچنین سبب ایجاد مکانیسم دفاعی در درختان میوه می شود. به همین سبب مصرف این کود در محصولات مختلف ضامن بهبود کیفیت بافت میوه می باشد.

منابع:

1. Rani, P., & Tripura, U. (2021). Effect of integrated nutrient management on growth and yield of tomato: A review. The Pharma Innovation Journal, 10(5), 1695-1701.
2. Hafsi, C., Debez, A., & Abdelly, C. (2014). Potassium deficiency in plants: effects and signaling cascades. Acta Physiologiae Plantarum, 36(5), 1055-1070.
3. Shabani Sangtarashani, E., & Tabatabaei, S. J. (2013). The Effect of Potassium Concentration in Nutrient Solution on Lycopene, Vitamin C and Qualitative Characteristics of Cherry Tomato in Saline Conditions. Isfahan University of Technology-Journal of Crop Production and Processing, 3(7), 133-143.
4. Khalaj, K., Ahmadi, N., & Souri, M. K. (2015). Effect of calcium and boron foliar application on fruit quality in Asian pear cultivar ‘KS10’. Isfahan University of Technology-Journal of Crop Production and Processing, 4(14), 89-97.
5. Patil, M. B., Mohammed, R. G., & Ghadge, P. M. (2004). Effect of organic and inorganic fertilizers on growth, yield and quality of tomato.  Maharashtra Agric. Univ, 29(2), 124-127.
6. Yadav, B. D., Singh, B., & Sharma, Y. K. (2004). Production of tomato under organic conditions. Haryana Journal of Horticultural Sciences, 33(3/4), 306-307.
7. Adani, F., Genevini, P., Zaccheo, P., & Zocchi, G. (2008). The effect of commercial humic acid on tomato plant growth and mineral nutrition. Journal of plant nutrition, 21(3), 561-575.
8. Davis, J. M., Sanders, D. C., Nelson, P. V., Lengnick, L., & Sperry, W. J. (2003). Boron improves growth, yield, quality, and nutrient content of tomato. Journal of the American Society for Horticultural Science, 128(3), 441-446.
9. Ali, S., Javed, H. U., Rehman, R. N. U., Sabir, I. A., Naeem, M. S., Siddiqui, M. Z., … & Nawaz, M. A. (2013). Foliar application of some macro and micro nutrients improves tomato growth, flowering and yield. International Journal of Biosciences, 3(10), 280-287.