نقش عناصر غذایی کم مصرف

عناصر ریز مغذی از ۱۶ عنصر موردنیاز گیاهان، هفت عنصر آهن (Fe)، روی (Zn)، منگنز (Mn)، بُر (B)، مس (Cu)، مولیبدن (Mo) و كلر (Cl) به مقدار ناچیزی موردنیاز گیاهان بوده و بدین علت آن‌ها را عناصر كم مصرف و یا عناصر ریزمغذی می‌نامند. این عناصر غذایی پس از متعادل سازی مصرف كودهای ازته، فسفاته و پتاسیمی نقش خود را در افزایش تولید نشان می‌دهند. به عبارت دیگر اگر گیاهی از كمبود هر یك از عناصر غذایی اصلی ازت، فسفر، پتاس، كلسیم، منیزیم و گوگرد رنج ببرد تا رفع آن عامل محدودكننده رشد، مصرف كودهای محتوی عناصر كم‌مصرف سبب افزایش تولید نخواهد گشت.

در ایران كمبود عناصر كم‌مصرف به ویژه روی، منگنز و بُر در مزارع و باغ‌ها به دلیل حاكمیت شرایط آهكی، كاهش درصد مواد آلی خاك‌ها، حلالیت كم این عناصر در pH آهكی (به غیر از مولیبدن)، وجود یون‌های كربنات و بی‌كربنات در آب‌های آبیاری و مصرف بالای فسفر، عمومیت دارد. به دلیل حاكمیت این كمبودها، عملكرد متوسط محصولات كشاورزی عموماً كم بوده و لطمات اقتصادی زیادی از این كمبودها متوجه كشور شده است.

كمبود عناصر غذایی كم مصرف در بعضی از درختان میوه و محصولات زراعی با توجه به مقدار نیاز گیاه، شرایط رطوبتی، درجه حرارت محیط و میزان آب آبیاری، متفاوت بوده ولی به نظر می‌رسد سرآمد این عناصر روی (Zn) بوده و علاوه بر آن در غلات و درختان میوه منگنز، در چغندرقند بُر، در انگور منیزیم و منگنز، در دانه‌های روغنی آهن، در سیب زمینی و پیاز منگنز و مس و در گیاهان و گل‌های زینتی بُر و آهن می‌باشد.

آهن (Fe)

نقش آهن در ساخت کلروفیل، تولید کربوهیدرات‌ها، تنفس، احیاء شیمیایی نیترات و سولفات، تبدیل ازت نتیراته به اسیدهای آمینه، حیاتی است. و یکی از عناصر ضروری برای گیاه بوده و نقش اساسی در ساختمان کلروپلاست دارد.

روی (Zn)

روی برای بسیاری از سیستم‌های آنزیمی‌گیاه، اکسین‌ها، ساخت پروتئین و تولید بذر موردنیاز می‌باشد. همچنین در فعل و انفعالات متعدد از جمله افزایش درصد پروتئین غلات، کاهش تجمع کادمیم و کاهش مسمومیت بُر و تکامل و غنی سازی بذر دخالت می‌نماید.

منگنز (Mn)

نقش منگنز درگیاه، مشارکت آن در سیستم‌های ترکیبی است. منگنز در واکنش‌های انتقال الکترون در گیاه دخالت دارد و در تولید کلروفیل نیز نقش دارد. گیاهان حساسیت متفاوتی نسبت به کمبود منگنیز از خود نشان می‌دهند.

بُر (B)

بُر برای تکمیل غشاء سلولی، توسعه دیواره سلولی، تقسیم و توسعه سلول، گرده افشانی، لقاح گل و تشکیل میوه نقش اساسی را در گیاهان بازی می‌کند. بُر به مقدار کم موردنیاز گیاهان است.

مس (Cu)

نقش مس عمدتاً در فعالیت‌های آنزیمی‌و تولید کلروپلاست است. وجود این عنصر در سیستم‌های آنزیمی‌اکسیدازکاتالاز، واکنش‌های انتقال الکترون برای فعال کردن آنزیم‌های مختلف ضروری است.

مولیبدن (Mo)

ضرورت مولیبدن به تازگی ثابت شده است. این عنصر احتمالاً به وسیله ریشه گیاهان جذب می‌شود. مولیبدن فقط به مقدار خیلی کم موردنیاز است. این نکته اهمیت قابل توجهی دارد زیرا مقدار زیادتر از حد آن ممکن است موجب مسمویت حیواناتی شود که در مزارع تیمار شده با مولیبدن چرا می‌کنند.

کلر (Cl)

کلر به تازگی جزء عناصر ضروری برای گیاه طبقه بندی شده است. توتون، گوجه فرنگی، گندم، نخود فرنگی، کاهو، کلم، هویج، چغندرقند، جو، ذرت، سیب زمینی و پنبه به مقدار کلر حساسیت نشان می‌دهند.